نگذاریم سالمندانمان تنها بمانند

دوران کهنسالی جزو تجربیات اجتناب ناپذیر هر انسانی است. دورانی که با کندی به پیش می رود و آدم ها با تغییرات ناخوشایند جسمانی و بیماری های متعدد و نفس گیر مواجه می شوند.

دوستان
مثلی چینی می گوید: «دوست هدیه ای است که به خودتان می دهید». برخی از دوستان یک پیوند اجتماعی نسبتاً پایدار را فراهم می سازند که به میزان رضایت فرد از زندگی می افزاید».
پژوهشگران معتقدند: «یک فرد مسن با داشتن یک دوست خوب بهتر از فردی که یک دوجین نوه دارد ولی هیچ دوست هم سن و سال ندارد می تواند با کاستی ها و چالش های پیری کنار بیاید. همچنین افراد مسن از برآورده شدن نیاز عملی شان توسط فامیل احساس بهتری می کنند، در حالیکه ارتباط با دوستان نیازهای عاطفی آنان را ارضا می کند.
مرگ و فقدان دوستان در زنان و مردان تاثیرات مختلفی بر جای می گذارد. زنان بیشتر تاکید بر مسائل عاطفی دارند ولی بر فعالیت های مشترک تمرکز دارند. بیماری و ضعف و سستی تا حدی می توانند به انزوا از دوستان قدیمی منجر شوند. به هر حال دلیل یکی از مشکلات عمده افراد پیر نداشتن دوستی فعال و هم سن و سال است که به دلیل فوت و یا بیماری و ناتوانی در رفت و آمد ایجاد می شود.
● اشتغال:
در سرتاسر تاریخ، اشتغال بعنوان هویت ذهنی فرد و جایگاه او در جهان، تعریف شده است. از دست دادن آن می تواند شخص را عبث سازد. انجام دادن کار مفید برای اکثر افراد طبقه متوسط یک ارزش اساسی محسوب می شود. یکی از جدی ترین افت های سالمندی این است که: فرد احساس می کند دیگر نقش سودمندی، که منظور نوعی کار است، خواه با درآمد یا بدون درآمد در زندگی ندارد. در مورد زنانی که تعهدی خارج از خانه ندارند، این خطر وجود دارد که برای جبران «آشیانه خالی» ناشی از مستقل شدن فرزندان در شیوه کودک پروری فرزندانشان مداخله کنند. بعضی وقتها این تمرکز که راهی برای تلاش جهت سودمند بودن است، احتمال دارد موجب واکنش منفی و حتی طرد از سوی فرزندان شود و آنها را به دردسر بیندازد، و این ممکن است آنها را به تنهایی بیشتر بکشاند. مردان نیز وقتی بازنشسته می شوند، اگر انتظار داشته باشند که همسرانشان سبک زندگی خود را تغییر داده و فقط به ارضای آنها بیندیشند با آنها مشکل پیدا خواهند کرد. در این شرایط زنان آرزو می کنند که شوهران محروم از کارشان چیزی برای انجام دادن بیابند و در طول روز آنها را تنها بگذارند.
این زنان و مردان هیچکدام مغرض یا در پی دردسر نیستند آنها فقط احتیاج دارند، راهی برای گذراندن وقت و فعال بودن بیابند. تاثیرات از دست دادن شغل می تواند فوق العاده پریشان ساز باشد. نتیجه اغلب، از دست دادن عزت نفس و حس کنترل بر زندگی خود است و اگر شغل قابل قبول دیگر پیدا نشود، می تواند به افسردگی منجر شود.
● اصول سالمندی موفق:
برای سالمندی موفق هیچ استاندارد جهانی و یک شکل نمی تواند وجود داشته باشد. بلکه به آنچه ما مجبوریم با آن مصالحه کنیم، یعنی از دست دادنها، نقص ها، محدودیت ها، فرصت های گزینشی و منابع موجود، بستگی دارد. سازمان بهداشت جهانی سلامت را اینگونه تعریف می کند. «حالت سرحالی کامل جسمانی، روانی و اجتماعی، نه صرفا نبود بیماری یا سستی». چنین موضعی گویای این است که تعریف سلامت همان گزینه گویی «عقل سالم در بدن سالم است» که بسیاری از ما در زندگیمان آنرا شنیده ایم. زندگی خوب با شمول ۳ نوع دیگری: اول، زندگی هدفمند که بر آرمانها، هدف ها، و ترغیب های معنادار متمرکز است، دوم پیوند نزدیک با دیگران و سوم حس عزت نفس مثبت و چیرگی، مشخص می گردد. هر یک از این معیارها بخش اساسی توانمندی کلی برای زندگی خوب، هم برای جوان و هم برای پیر، را فراهم می سازد.
ما مثبت اندیشی را توانایی تلقی می کنیم که هر کس ندارد بنظر می رسد مجاب کردن افراد غمگین به اتخاذ چنین نگرشی دشوار باشد.
پژوهشگران و نظریه پردازان سالمندی در سال های اخیر موارد زیر را برای رسیدن به این موفقیت ابراز کرده اند:
الف) شفاف بودن راجع به واقعیت های وضعیت خود
ب)پذیرفتن این واقعیت ها و دیدن آنها در بهترین نور ممکن
ج) قادر بودن به کنار آمدن موثر با این واقعیت ها
د) قادر بودن به جبران از دست دادن ها و کمبودها
هـ) فعالانه درگیر بودن در یک تلاش هدفمند.
و) خردمندانه گزینشی بودن در مورد آنچه که شخص عهده دار می شود.
ز)حفظ پیوندهای نزدیک با سایرین
ک) نگهداشت حرمت نفس مثبت بر خلاف از دست دادنها و کمبودها.
● وابستگی ها
سالمندان بیمار افرادی هستند که حداقل در انجام بخشی از کارهای خود متکی به دیگران هستند. چگونه این وابستگی در زندگی آنها موثر است؟
۱) محدودیت آزادی در تصمیم گیری. آنها اشخاصی هستند که احتمالا آزادیشان را در تصمیم گیری های کوچک و بزرگی که ما آنها را برای خود امری مسلم می پنداریم، از دست داده اند. حتی سالمندانی که در خانه خویش بسر می برند، نیز بعلت عدم توانایی، اختیاراتشان بسیار محدود است. انتخاب دیدار دوستان و فامیل، انتخاب و خرید لباس و نوع غذا و زمان صرف آن، رفتن به حمام، حتی زمان استفاده از دستشویی نیز گاه با محدودیت های جدی روبرو است. فقدان سلامتی، تحرک، آزادی انتخاب درباره چگونگی زندگی را از انسان سلب می کند.
۲) نداشتن حریم و خلوت: حریمی برای انجام کارهای خصوصی، حریمی برای پرداختن به کارهایی که مایل به انجام آنها در تنهایی هستیم، حریمی برای تنها بودن در مکانی که هیچکس بدون اجازه نتواند وارد آن شود و…
تمام این موارد نیازهای مهم و اساسی بشر است. نبود حریم یکی از دردناکترین سازگاری های روانی است. کارهای خصوصی سالمندان نظیر کوتاه کردن ناخن ها و یا تمیز کردن بدنشان، کار ساده ای نیست، زیرا این اعمال به طور بالقوه باعث تحقیر آنها می شود ناخودآگاه حریم بیمار نادیده گرفته می شود.
۳)فقدان عزت نفس و غرور: وابستگی به دیگران برای انجام امور روزانه و شخصی به راحتی انسان را از غرور و عزت نفس تهی می کند. این موضوع به طور موثری توهین آمیز است. وقتی انسان از کسی بخواهد او را دستشویی برده و غذا به دهانش بگذارد و حتی زمانی که مغزش هنوز طبیعی عمل می کند، ولی قادر به تکلم نیست، در حضورش در مورد خود او صحبت شود. بدون آنکه نظرش را بخواهند، شخصیتش جریحه دار می شود. کدامیک زودتر رخ می دهد، از دست دادن عزت و غرور یا تحت حمایت دیگران قرار گرفتن؟ گفتن این امر دشوار است، اما به طور قطع هر دو به طور قدیمی با هم مرتبطند.
۴) نبود پول: پیر و ناتوان بودن، از نظر روانی بیمار بودن، بر معیارهای زندگی سالمندان تأثیر می گذارد. ناتوانی، معلولیت و بیماری، امرار معاش را برای آنها دشوار می سازد و این افراد به علت بیماری خود، متحمل مخارج اضافی نیز می شوند. در حالی که قادر به کار کردن نیستند و احتمالا حقوق بازنشستگی نیز مخارج بالا و قابل ملاحظه ای را که بیماریشان تحمیل می کند، پاسخگو نیست.
همچنین نبود پول باعث محدود شدن دایره انتخابات و اختیارات می شود و آنهایی که بسیار تنگدستند، احتمالا مجبورند به خدمات «رایگان» وابسته باشند و همین مورد مسئله را دشوارتر می سازد بسیاری از فعالیت های اوقات فراغت هزینه چندانی دربر ندارند، ولی برخی از این کارها مخارج بالایی دارد چون گردش های روزانه، رفتن به رستوران، پرداختن به ورزش و بعضی از سرگرمی ها، همگی در سطحی هستند که افراد سالمند و بی بضاعت قادر به انجام هیچیک از آنها نیستند.
۵) خانه سالمندان: افراد ساکن در این مراکز به سرعت توانایی عملکرد مستقلانه را از دست می دهند و طولی نمی کشد که دچار رفتار «آسایشگاهی یا موسسه ای» می شوند، تمامی عزت نفس خود را از دست می دهند و دیگر حتی قادر به گرفتن تصمیمات ساده نیز نیستند. آنها توانایی صحبت کردن یا برقرار کردن دوستی با دیگران را از دست می دهند و مطمئنا اعتماد به نفس هم ندارند. آنها فقط قادرند طبق قوانین و مقررات عمل کنند و به آنجا می رسند که تصمیم گیری برای خودشان نیز مشکل می شود زیرا موسسات در جهت خط مشی نظام درمانی دایره هستند نه در جهت منافع ساکنین مثلا ساعت
۵/۹ چراغ ها خاموش می شود و صبح ساعت ۵ از خواب بیدار می شوند دلیل این است که روند مزبور، مناسب تغییر شخصیت کارکنان است و مطابق حال و نیاز سالمندان نیست۸.
● خانه افراد مسن
برخی تغییرات در محل سکونت بسیاری از افراد پیر بسیار ضروری است تا آنها را از لحاظ فیزیکی امن تر سازند. برای پیشینه سازی توانایی عملکرد افراد مسن و کاستن از خطرات ساختارهای موجود، به منازل و شرایط زندگی خاص نیاز است. تنها در سال های اخیر است که توجهی به این مسایل شده است. برخی نکات مشترک قابل رعایت در منازل سالمندان:
– راه پله ها باید روشن دارای نرده ها و سطوح غیر لغزنده باشد.
– از آویزان و رها بودن سیم ها اجتناب شود.
– در آشپزخانه وسایل ضروری دم دست باشد نه بالای اجاق گاز وسایل سنگین در کابینت های پایین تر چیده شوند. افراد مسن از ابزار و نرده بان بالا نروند، نور به اندازه کافی باشد.
– در اتاق خواب، چراغ خواب، کلید و پریز قابل دسترس و ساعت و تلفن با شماره های درشت تعبیه شود.
– کاناپه ها و صندلی ها نباید زیاد گود یا کوتاه باشند، میزها باید ارتفاع مناسب داشته باشند.
– داروها را باید در ظروف اصلی نگهداری کنند.
– در حمام یا زیر دوش میله های فولادی محکم نصب شوند تا شخص بتواند آنها را بگیرد تا زمین نخورد. همچنین از نرده های محکم و کف پوش های ضد سر خوردن، در صورت نیاز از نیمکت حمام استفاده شود.
راه های برخورد صحیح با افراد سالمند (بیمار)
از نظر مراقبت سالمندان اصول خاصی وجود دارد، این بخش به بررسی روش هایی می پردازد که می توان در مورد نگهداری از این قشر آنها را رعایت کرد:
▪ تشویق به استقلال
سالمندان افرادی هستند که در تمامی زندگیشان برای خود تصمیم می گرفتند اگر به ادامه این استقلال تشویق شوند، بار مسئولیت کمتری بر دوش اطرافیان خواهد بود، تا آنجا که ممکن است این افراد باید به همان نحوی که سابقا به سر می بردند، به زندگی خود ادامه دهند. پیری به خودی خود به مفهوم آن نیست که این افراد حق انتخاب خود را از دست بدهند. گرچه در عمل دسترسی به این مورد دشوار است.
▪ تشویق به عزت نفس
برای اکثر ما، عزت نفسمان به طور قریبی با این تصور که دوست داریم در مقابل چشم دیگران به نحوی به حساب آییم، آمیخته است. این امر ممکن است به موارد ظاهری مانند لباس یا سایر مایملکمان مرتبط باشد، درآمدمان یا به روابطمان که از گفتن آن مفتخر می شویم. داشتن شغل می تواند بطور ویژه ای مهم باشد، زیرا ثابت می کند، کسی آنقدر به شما می اندیشد که برای توانایی هایتان ارزش قائل است. دریک جامعه مادی و رقابتی همانند جامعه امروزی اگر کسی کار نداشته باشد خواه به علت بیماری یا دلایل دیگر غالباً به مردم این احساس را القا می کند که این افراد به خاطر بیکاری بی ارزشند.
به سالمندان بیمار نشان دهید که به عقاید، نظرات و احساساتشان ارج می نهید. بپرسید میل دارند چگونه آنها را خطاب کنید؟ عقیده شان را درباره اخبار محلی، کشوری و بین المللی بپرسید و نظرشان را درمورد آنچه درخیابان یا خانه شان می گذرد، جویا شوید. از آنان بپرسید: ترجیح می دهند چه لباسی بپوشند؟ چگونه اصلاح و تغذیه شوند؟
روش مفید دیگر، برای ایجاد عزت نفس این است که هرپیشرفت ولو کوچکی را تشخیص دهید و ستایش کنید. بالاخره نکته مهم اینکه به سالمند فرصت دهید درمورد پیشرفت های گذشته شان صحبت کنند. به این ترتیب آنها بخشی از غرور پیشین خود را باز می یابند. همچنین می دانند بازگویی چنان خاطراتی هنوز هم می تواند بر دیگران موثر واقع شود.
▪ حفظ حریم و خلوت:
ـ قبل از ورود به اتاق افراد پیر در بزنید.
ـ قبل از اینکه وسایل شخصیشان را به هر طریقی به هم بزنید، اجازه بگیرید.
ـ قبل از شستشو و توالت بردن او، درها را ببندید و پرده ها را بکشید.
ـ تا آنجا که ممکن است طی شستشو و توالت بردن بدن او را با ملحفه بپوشانید تا غرورش حفظ شود.
ـ درمان پزشکی باید همیشه بدون حضور اطرافیان و پرستار ممکن صورت گیرد.
ـ نامه ها مدارک شخصی را باید محرمانه پنداشت، نباید آنها را خواند. مگر آنکه از ما چنین دعوتی بعمل آید. و درچنین مواردی نباید این نوشته ها را برای دیگران فاش کرد.
▪ کمک در امور روزانه:
اغلب سالمندان ترجیح می دهند در وضعیتی قرار نگیرند که مجبور شوند که در اصلی ترین کارهای شخصی زندگی روزانه، مانند لباس پوشیدن، شستشو و رفتن به دستشویی نیازمند کمک دیگران باشند.
در صورت نیاز به این کمک ها رعایت موارد زیر به حفظ روحیه بهداشت روانی سالمند کمک می کند:
ـ پوشش: هرگز سعی نکنیم پوشاندن لباس بیمار را در اختیار بگیریم. تنها کار ما این است که به سالمند درپوشیدن لباس کمک کنیم. هرگز فراموش نکنیم اگر بدن انسان درمعرض دید دیگران قرار گیرد شرم و حیایش پایمال می شود تا آنجا که ممکن است بدنشان را بپوشانیم،مثلاً جامه ای گشاد و بلند برتنشان کنیم. از او بپرسیم کدام لباس را ترجیح می دهد تا آنجا که ممکن است بگذاریم خودش کارهایش را انجام دهد. و مسئله اش را خود حل کند ولو اینکه زمان طولانی تری وقت ببرد. در اتمام کار همواره درموقعیتی مناسب از ظاهر فرد تعریف کنیم و مادامی که ممکن است این تمجید را بدون تظاهر و ریاکاری بر زبان بیاوریم.
ـ شستشو: ممکن است مجبور شویم فرد سالمند را در امر شستشو یاری کنیم. یا حتی تمامی بدن آنها را بشوییم. برای افرادی که هنوز تا حدی تحرک دارند، کافی است تا به ایشان اطمینان دهیم که همه وسایل مورد نیازشان فراهم است. در مورد حفظ خلوت مراجع، دقیق باشید پـرده های حمام و هم چنین پرده های اتاق خواب او را بکشید، درها را ببندید و چنانچه درمورد امنیت فرد شک دارید درجایی بمانید که صدای او را بشنوید. درباره حمام کردن بیماران بستری، تا جائیکه ممکن است بدن او را بپوشانید. و هر بار بخشی از بدنش را بشویید. حتی احتمال دارد، این قبیل افراد نیز بتوانند خود را حمام کنند. در چنین حالتی نقش ما این است که فقط آنچه را نیازدارند، به دستشان بدهیم.

درآخر باید بگوییم که راه حل تفقد به افراد سالخورده نیست، بلکه کمک به آنهاست که راجع به واقعیت های متنوع زندگی خود بیاموزند، آنها را بپذیرند و بر آنها مدیریت کنند، و با تمام قوا تا آنجا که امکان دارد به آنها مثبت بیندیشند. ما در اینجا با سالمندی بخاطر ضعف ها و کاستی هایش با مقداری اندوه و تأسف برخورد می کنیم. با این وجود بر راه های بسیاری تاکید بورزیم که افراد سالمند می توانند با این کاستی ها و ضعف ها با موفقیت کنار بیایند و آنها را جبران کنند. والدین ما واقعاً نمی خواستند پیر شوند. اما این واقعیت زندگی است و شخص باید نهایت سعی خود را بکنید.

منبع: مجله فروزش