طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی پوکی استخوان یا استئوپروز اختلال عمومی اسکلتی است که در آن استحکام استخوان کاهش پیدا کرده و تحلیل میرود . پوکی استخوان معمولاٌ بتدریج پیشرفت میکند و هیچ علامتی از خود بروز نمیدهد تا وقتی که شکستگی بوجود میاید.

پوکی استخوان یکی از رایج ترین بیماری هایی است که درسالمندان بروز می کند. اما می تواند در هر سنی رخ دهد. حدود نیمی‌از زنان مسن‌تر از ۴۵ سال و ۹۰ درصد زنان مسن‌تر از ۷۵ سال به بیماری پوکی استخوان مبتلا می‌شوند. مردان مسن نیز به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند که البته میزان ابتلای آنان کمتر از زنان است. به طور تقریبی از هر سه زن یک نفر و از هر دوازده مرد یک نفر به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند و این امر در سال منجر به ده هزار شکستگی ناتوان کننده در مبتلایان می‌شود که متاسفانه تعداد اندکی از مبتلایان به پوکی استخوان مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند.

نشانه ها یا علائم پوکی استخوان

۱-شکستگی استخوانها مثلاٌ مچ دست با ضربه خفیف یا افتادن ساده یا بدون علت ۲ – درد ناگهانی و شدید در ستون فقرات ۳-قوز دار شدن ستون فقرات ۴-کوتاه شدن تدریجی قد نسبت به گذشته ۵-درد های مزمن و خفیف استخوانی

چه عواملی سبب ایجاد پوکی استخوان می شود؟

الف) عوامل غیر قابل کنترل و پیشگیری

۱- سن ۲-جنس ۳- کمبود هورمون ( یائسگی قبل از ۴۵ سالگی ، برداشتن تخمدان ، پایین بودن سطح تستوسترون در مردان و … ) ۴- سابقه فامیلی (فاکتور ارث) ۵- نوع استخوان بندی ( لاغری و کوچکی اندام ) ۶- نژاد ۷- ابتلا به برخی بیماری ها ( پرکاری تیروئید ، پرکاری پاراتیروئید ، کم کاری غدد جنسی ، کم کاری یا پرکاری غده فوق کلیه ، آرتریت روماتوئید ، بیماری های مزمن کبد و کلیه ، دیابت و … )   ۸- وضعیت سلامتی نامناسب ( دمانس ، اختلال دید ، کمبود آفتاب ، اختلالات نورولوژیک و … )

ب) عوامل قابل کنترل و پیشگیری

۱- کاهش وزن ۲- تحرک کم ۳- تغذیه ( مصرف ناکافی کلسیم و ویتامین D، اعمال جراحی دستگاه گوارش ، مصرف قهوه زیاد و… ) ۴- مصرف سیگار ۵- مصرف الکل ۶- مصرف طولانی برخی داروها ( کورتون ها ، داروهای ضد صرع ، هورمون های تیروئیدی ، هپارین ، لیتیوم ، داروهای پیشگیری و درمان افسردگی ، داروهای پیشگیری و ریفلاکس معده ، داروهای درمان سرطان ، مصرف آمپول جلوگیری از بارداری ۳ ماهه و … ) ۷- سابقه شکستگی پس از ۴۰ سالگی به دنبال ضربه های کوچک و متوسط

چگونه پوکی استخوان تشخیص داده می شود؟

آزمایش ساده اندازه گیری تراکم توده استخوان که در قسمت های مختلف بدن نظیر ستون فقرات و استخوان ران این مقدار بدست می آید.سنجش بوسیله انرژی اشعه ایکس مهمترین راه اندازه گیری است.

چه کسانی باید تست دانسیته استخوانی انجام دهند؟

۱- همه زنان ۶۵ سال و بالاتر ۲- همه زنان با سابقه شکستگی ۳- همه زنان یائسه که دارای یک فاکتور خطر هستند. ۴- بزرگسالان با سابقه بیماری یا مصرف دارویی که باعث کاهش دانسیته استخوانی می شود.

پیشگیری از پوکی استخوان و یا جلوگیری ازپیشرفت آن

۱- ورزش منظم

یکی از عوامل مهم برای قرار گرفتن کلسیم در داخل استخوان و محکم شدن استخوان هاست. پیاده روی ورزش مناسبی است اما سالمندان مبتلا به پوکی استخوان قبل از آغاز هر گونه تمرین ورزشی می بایست با پزشک مشورت کنند.

۲- تغذیه مناسب

• هر روز مواد غذایی حاوی کلسیم، به خصوص لبنیات کم چرب مصرف کنند.( شیر، ماست، پنیر و کشک، انواع کلم، برگهای تربچه، جعفری، بادام، فندق، کنجد، پرتقال از منابع خوب کلسیم می باشند.)
• شیر منبع خوبی برای کلسیم است اما اضافه کردن چای، پودر نسکافه،پودر کاکائو و قهوه به شیر، از جذب شدن کلسیم جلوگیری می کنـد.
• نوشابه های گازدار جلوی جذب کلسیم را می گیرد.

ویتامین Dبا افزایش جذب کلسیم از پوکی استخوان جلوگیری می کند. برای تأمین آن ۳۰-۱۵ دقیقه در مقابل نور مستقیم خورشید قرار بگیرید.تابش نور خورشید از پشت شیشه تاثیری ندارد.

• شربت های کاهش دهنده اسید معده نمی گذارند کلسیم غذا جذب شود. بنابراین از مصرف خودسرانه و غیرضروری آنها خودداری شود.

۳ –منع مصرف دخانیات

۴ – برنامه مکمل یاری ویتامین (د) و کلسیم در سالمندان

• ارائه ماهیانه یک دوز مکمل خوراکی ویتامین (د) (۵۰۰۰۰ واحد) جهت پیشگیری از کمبود ویتامین (د)
• توصیه به مصرف روزانه یک عدد مکمل کلسیم ( حاوی ۵۰۰ میلی گرم کلسیم ) یا کلسیم (د) (حاوی ۵۰۰ میلی گرم کلسیم و ۴۰۰ یا ۵۰۰ واحد بین المللی ویتامین د

عواقب پوکی استخوان

• شکستگی مهره ، کاهش قد ، دردهای حاد و مزمن کمر ، تغییرات ظاهری ، ایجاد انحنا در پشت ، خم شدن کمر ، جلو آمدن شکم ، تغییرات فیزیولوژیکی ، مشکلات گوارشی ، مشکلات تنفسی

درمان

• چنانچهTscore بین SD۱- و بالاتر ازSD۵/۲- یا در صورت انجام ندادن آن چنانچه سالمند حداقل یک عامل خطر به استثنای مصرف حداقل ۳ ماهه کورتون و سابقه شکستگی پس از ۴۰ سالگی….را دارد به سالمند و همراه وی اقدامات پیشگیرانه زیر را آموزش دهید:
• برای زنان تحت درمان استروژن و مردان ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم و در صورت عدم دریافت استروژن روزانه ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم بصورت مکمل دارویی همزمان با صبحانه همراه آب کافی تجویز شود.
• روزانه به مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه در مقابل نور مستقیم آفتاب و حداقل یکساعت پیاده روی

• چنانچه Tscoreپایین تر از ۵/۲- است علاوه بر اقدامات پیشگیرانه فوق نیاز به ارجاع به متخصص دارد.